buddish

ဗုဒၶဘာသာသုံးမ်ိဳး
၁။ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာ
ျမတ္ဗုဒၶ၏ပရိနိဗၺာန္စံဝင္ေတာ္မူရာျဖစ္ေသာမဟာသကၠရာဇ္၁၄၈ခုႏွစ္တြင္အရွင္မဟာကႆပ၊
အရွင္အာနႏၵာအမွဴးရွိကုန္ေသာမေထရ္ျမတ္ႀကီးတုိ႔သည္ပထမသံဂါယနာကုိတင္ေတာ္မူၾကသည္။
(ယင္းႏွစ္ကုိပင္သာသနာေတာ္ႏွစ္အမွတ္(၁)ဟုသတ္မွတ္ပါသည္။)
ယင္းသံဂါယနာတင္မႈသည္ျမတ္ဗုဒၶေဟာျပထားခ်က္အတုိင္းအတည္ျပဳထားရွိျခင္းပင္ျဖစ္သည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္ေထရဝါဒသာသနာဆုိသည္မွာ ျမတ္ဗုဒၶ၏မူရင္းအတုိင္းအတည္ျပဳထားသည့္
ေဒသနာစဥ္မ်ားႏွင့္က်င့္စဥ္မ်ားပင္ျဖစ္ပါသည္။ထုိသံဂါယနာတင္မႈကုိအစြဲျပဳ၍
ေထရဝါဒသာသနာေတာ္ဟုတြင္လာျခင္းပင္ျဖစ္ေပသည္။
မဟာသကၠရာဇ္၁၄၈ခုႏွစ္ဆုိသည္မွာခရစ္ႏွစ္မေပၚေသးမီ(၅၄၃)ႏွစ္ခန္႕ ေရွးက်သည့္ကာလပင္
ျဖစ္ပါသည္။အဆုိပါေထရဝါဒသာသနာေတာ္ကုိယခုေခတ္တြင္ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာဟုေခၚဆုိ
ေနေၾကာင္း သိရပါသည္။ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကုိ
၁။ ျမန္မာ၊
၂။ ထုိင္း၊
၃။ သီရိလကၤာ၊
၄။ ကေမၺာဒီးယား၊
၅။ ေလာ-ႏုိင္ငံတုိ႔မွာ ကုိးကြယ္ေနလ်က္ ရွိၾကသည္။ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာဟူသည္မွာ ျမတ္စြာဘုရား၏ တရားေတာ္ကုိ
ျမတ္စြာဘုရားေဟာၾကားေတာ္မူသည့္အတုိင္း မျပဳမျပင္၊ မျဖည့္မစြက္၊ မပယ္မႏႈတ္ဘဲ
လုိက္နာက်င့္သုံးသည့္ ဗုဒၶဘာသာကုိ ေခၚဆုိျခင္းသာတည္း။

၂။ ဟီနယာနဗုဒၶဘာသာ
ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကဲ့သုိ႔ မူရင္းတရား အစစ္အမွန္ေတြကိုလည္း
အတိအက် မလုိက္နာႏုိင္-မဟာယာနေတြေလာက္လည္း ျပဳျပင္ျဖည့္စြက္ပယ္ႏႈတ္ဖုိ႔
မလုပ္ခ်င္ေသာ ဗုဒၶဘာသာကုိ ဟီနယာနဗုဒၶဘာသာဟု ေခၚဆုိသည္။၎တုိ႔သည္
အမွန္အားျဖင့္ သာသနာႏွစ္-၁ဝဝ-တြင္ ေပၚေပါက္ခဲ့သည့္
ဝဇၨီပုတၱကဂုိဏ္း(မဟာသံဃိကဂုိဏ္း)မွဆက္လက္ျဖစ္ပြါးလာသည့္ဂုိဏ္းပင္
ျဖစ္သည္။ဟီနယာနအမည္ခံသည့္ဂုိဏ္းတုိ႔သည္ေရွးကအိႏၵိယျပည္ဂႏၶာရတုိင္း၊
ကသၼီရတုိင္းအထိ အေနာေျမာက္ပုိင္းႏွင့္ ေျမာက္ပုိင္းတစ္ေလွ်ာက္ ျပန္႔ပြါးခဲ့ၾကသည္။
သဗၺတၴိဝါဒဂုိဏ္းသုတၱႏၲိကဂုိဏ္းစသည္ျဖင့္ နာမည္တြင္ခဲ့ၾကေသးသည္။
အခုအခါမွာေတာ့ ၎ဂုိဏ္းတုိ႔သည္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းက မ်ိဳထားျခင္းကုိ
ခံလုိက္ၾကရသည္ျဖစ္၍ မဟာယာနအတြင္းမွာ တိမ္ျမဳပ္ၾကကုန္ၿပီး ေပ်ာက္ကြယ္သေလာက္
ျဖစ္သြားၾကပါသည္။
ယင္းဂုိဏ္းတုိ႔အားဟီနယာန=နိမ့္က်သည့္ယာဥ္ဟူ၍နာမည္တပ္မႈကုိမဟာယာနတုိ႔ကျပဳလုပ္ခ
ဲ့သည္။သာသနာေတာ္ႏွစ္(၁ဝဝ)တြင္ စတင္ေပၚ ထြန္းခဲ့သည့္ဂုိဏ္းဟု ဆုိုႏုိင္ပါသည္။

၃။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ
ျမတ္စြာဘုရား ေဟာၾကားေတာ္မူသည့္အတုိုင္း မဟုတ္ဘဲ ကာလ၊ ေဒသ၊
ပုဂၢလ အစရွိေသာ အေျခအေနအရပ္ရပ္တုိ႔ႏွင့္ ကုိက္ညီေအာင္
ဘုရားရွင္၏တရားေတာ္တုိ႔ကုိျပဳျပင္ၿပီး သာဝကအျဖစ္၊ ပေစၥကအျဖစ္ျဖင့္
နိဗၺာန္ကုိမရႏုိင္ဘဲ သမၼာသမၺဳဒၶအျဖစ္ျဖင့္သာ နိဗၺာန္ကုိ ရႏုိင္သည္ဟူ၍
ယူဆသည့္ ဗုဒၶဘာသာကို မဟာယာနဗုဒၶ ဘာသာဟုေခၚဆုိသည္။ ယခု -
တိဘက္၊ ဆိကင္၊ ဘူတန္၊ နီေပါ၊ မြန္ဂုိလီးယား၊ တ႐ုတ္၊ ကုိရီးယား၊ ဂ်ပန္၊ ဗီယက္နမ္
အစရွိေသာႏုိင္ငံ - တုိ႔မွာမဟာယာနဗုဒၶဘာသာကုိ ကုိးကြယ္ေနၾကသည္။၎မဟာယာနတုိ႔က
ဗုဒၶယာန တစ္ခုတည္းကုိသာ လက္ခံသူမ်ားျဖစ္၍ ေရွးကရွိၿပီးျဖစ္ေနေသာ
သဗၺတၴိဝါဒဂိုဏ္း၊ သုတၱႏၲိကဂုိဏ္းအစရွိေသာ ဗုဒၶဘာသာတုိ႔ကုိ
''သာဝကယာနႏွင့္ပေစၥကယာနႏွစ္ခုတုိ႔ကုိ လက္ခံထားျခင္းေၾကာင့္
ဟီနယာန''ဟုနာမည္တြင္ေစျခင္းပင္ ျဖစ္ေပသည္။ မဟာယာန
ဗုဒၶဘာသာသည္ သာသနာႏွစ္-၆ဝဝ-ခန္႔တြင္ စတင္ေပၚေပါက္လာသည့္ဂုိဏ္း ျဖစ္သည္။ ထုိအခိ်န္တြင္
အိႏၵိယနယ္အတြင္း၌ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းဝင္မ်ား အနည္းအပါးမွ်သာ
က်န္ရွိေနၾကပါသည္။ ေထရဝါဒသာနာေတာ္ကြယ္ေပ်ာက္ေနၿပီဟုပင္ ဆုိႏုိင္သည္။
ဟီနယာနႏွင့္မဟာယာနတုိ႔က ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကုိ ပ်က္စီးေစခဲ့ေၾကာင္းသိရပါသည္။
ယခုေခတ္တြင္ အခ်ိဳ႕သူတုိ႔က ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကုိ ဟီနယာန ဗုဒၶဘာသာဟုပင္
အထင္မွားေနၾကသည္။ ဟီနယာန၊ မဟာယာန ကြဲျပားခ်ိန္တြင္ အိႏၵိယအတြင္း၌
ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာေပ်ာက္ကြယ္ေနရၿပီျဖစ္၍၎ဝါဒကြဲမႈထဲတြင္ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာမပါေၾကာင္း

သိရွိရပါသည္။ထုိအခ်ိန္တြင္ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာသည္သီဟုိဠ္ကြၽန္းအတြင္း၌ထြန္းလင္းျပန္႔ပြါးေနေၾကာင္း
ေတြ႕ရွိရမည္။
၁။ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာက်မ္းစာမ်ား
ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္မ်ားသည္
ျမတ္စြာဘုရားလက္ထက္ေတာ္မွစၿပီး ယေန႔တုိင္ေအာင္ တည္ရွိၿပီးအရွင္သာရိပုတၱရာ၊
အရွင္မဟာေမာဂၢလာန္၊ အရွင္မဟာကႆပ၊
အရွင္အာနႏၵာအစရွိကုန္ေသာရဟႏၲာအရွင္ျမတ္ႀကီးမ်ားမွစၿပီးေတာ့မေထရ္ျမတ္ႀကီးအဆက္ဆက္တုိ႔
သင္ယူပြါးမ်ား ေဆာင္ထားေတာ္မူခဲ့ၾကသည့္ နိကာယ္ငါးရပ္၊ ပိဋကတ္သုံးပုံ
ပါဠိေတာ္မ်ားပင္
ျဖစ္ၾကသည္။ျမတ္စြာဘုရားရွင္၏မူရင္းအက်ဆုံးအမွန္ကန္ဆုံးအသန္႔စင္ဆုံးတရားေတာ္မ်ားတည္း။
ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိတရားေတာ္မ်ားအတုိင္း လုိက္နာက်င့္သုံးသူမ်ားကုိ
မေထရ္ျမတ္ႀကီး
အဆက္ဆက္တုိ႔၏ဝါဒအတုိင္း လုိက္နာက်င့္သုံးသူမ်ားျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာ
ဝင္မ်ားဟုေခၚဆုိၾကသည္။ထုိ႔ျပင္ ''တတၴ တတၴ ဘဂဝတာ ပဝတၱိတာ ပကိဏၰကေဒသနာေယဝ ဟိ
အ႒ကထာ'' (သာရတၴဒီပနီ၊၂၁။)ဟု ဆုိထားျခင္းေၾကာင့္ ထုိထုိသိကၡာပုဒ္ပညတ္ရာတြင္
ပုဂၢလဇၩာသယအားေလွ်ာ္စြာ တရားေဟာရာဌာနတုိ႔၌
ျမတ္စြာဘုရား ေဟာထားအပ္ကုန္ေသာပကိဏၰက ေဒသနာေတာ္သည္သာာလွ်င္ အ႒ကထာ မည္၏္ ။ ထိုု ကိိဏၰကေဒသနာေတာ္ကား''ဘဂဝါ ကိရ(ပ)ဓမၼေဒသနံ
ကေရာတိ''
(ပါရာဇိကက႑႒ကထာ၊၁၈၈)၌ဆုိထားေသာစကားအရပထမပါရာဇိကသိကၡာပုဒ္ကုိပညတ္ေတာ္မူခါနီး၌

တဒႏုစၧဝိက၊တဒႏုေလာမိကဓမၼေဒသနာေဟာရာမွာပင္ျမတ္စြာဘုရားသည္အဆင္းငါးမ်ိဳးရွိေသာ
ပန္းကုံးကုိျပဳလုပ္သကဲ့သုိ႔လည္းေကာင္း၊
ရတနာပန္းဆုိင္းကိုစီရင္သကဲ့သို႔လည္းေကာင္း
ပညတ္ေတာ္မူအပ္ေသာသိကၡာပုဒ္ကုိႏွိပ္နင္းလုိစိတ္ရွိကုန္ေသာမေစာင့္စည္းမႈ၌ေမြ႕ေလွ်ာ္ကုန္ေသာ
ရဟန္းတုိ႔ကုိ''ဒုႆီလပုဂၢိဳလ္တုိ႔သည္ ငရဲစသည္၌ ဆင္းရဲသုိ႔ ေရာက္ၾကရ ကုန္၏''ဟု
တမလြန္၌ျဖစ္ေသာဝဋ္ေဘးျဖင့္ၿခိမ္းေခ်ာက္လ်က္ မ်ားစြာေသာအျပစ္တုိ႔ကုိ
ျပေတာ္မူၿပီးလွ်င္ သိကၡာ သုံးပါးကုိအလုိရွိကုန္ေသာ ေစာင့္စည္းမႈ၌တည္ကုန္ေသာ
ရဟန္းတုိ႔ကုိ''အခိ်ဳ႕-အရဟတၱဖုိလ္၌- အခ်ိဳ႕-အနာဂါမိမဂ္ဖုိလ္၌-တည္ေစလ်က္
ဥပနိႆယကင္းကုန္ေသာ ရဟန္းတုိ႔ကုိ
အခ်ိဳ႕နတ္ျပည္လမ္းေၾကာင္း၌တည္ေစလ်က္''ဒီဃနိကာယ္အတုိင္းအရွည္ရွိေသာ
ေဒသနာေတာ္ကုိလည္းေကာင္းမဇၩိမနိကာယ္အတုိင္းအရွည္ရွိေသာေဒသနာေတာ္ကိုလည္းေကာင္း
ျပဳေတာ္မူသည္။ဒီဃနိကာယ္မဇၩိမနိကာယ္အတုိင္းအရွည္ရွိကုန္ေသာဤေဒသနာစကားေတာ္မ်ားသည္
ပကိဏၰကေဒသနာေတာ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ထုိပကိဏၰကေဒသနာေတာ္မ်ားသည္ပင္
အ႒ကထာမ်ား မည္သတည္း။
ထုိအ႒ကထာမ်ားကိုသံဂါယနာသုံးတန္တင္ေတာ္မူေၾကာင္းကုိသီလကၡန္အ႒ကထာစသည္တုိ႔၏
အစဦးပုိင္း၌ျပဆုိထားၿပီးျဖစ္ၾကသည္။ထုိအ႒ကထာမ်ားရွိေနလ်က္အရွင္မဟာဗုဒၶေဃာသသည္
အဘယ့္ေၾကာင့္ေနာက္ထပ္အ႒ကထာမ်ားကိုေရးသားရသနည္းဟုဆုိလွ်င္ထုိအ႒ကထာမ်ားကုိ
သီဟုိဠ္ကြၽန္းသုိ႔အရွင္မဟိႏၵေထရ္ေဆာင္ယူသြားၿပီးသီဟုိဠ္ကြၽန္းသူမ်ားအတြက္အကၡရာတင္ေရးသားထားခဲ့သျဖင့္
အျခားကြၽန္းသားမ်ား သင္ယူမႈမျဖစ္ႏုိုင္ၾက၍ ထုိသီဟုိဠ္ဘာသာကိုပယ္ၿပီး
မာဂဓဘာသာျဖင့္
ျပန္ဆုိလ်က္လည္းေကာင္း၊ပါရာဇိကဏ္အ႒ကထာအစဦးပုိင္းဂါထာႏွင့္အညီအက်ယ္ျဖစ္ေသာ
မူလအ႒ကထာစကားမ်ားကုိအက်ဥ္းခ်ဳံးလ်က္လည္းေကာင္း၊အားလုံးေသာအဆုံးအျဖတ္တုိ႔ကုိ

မၾကြင္းက်န္ေစဘဲျပည့္စုံေစလ်က္လည္းေကာင္း၊ဘုရားရွင္ေဟာထားေသာအစဥ္ကုိမေက်ာ္လႊားဘဲအစဥ္
လုိက္တည္ေစလ်က္လည္းေကာင္း၊အရွင္မဟာဗုဒၶေဃာသဆရာေရးသားခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။
သို႔ျဖစ္ပါ၍ လက္ရွိအ႒ကထာမ်ားသည္ အရွင္မဟာဗုဒၶေဃာသစသူတုိ႔ကဘုရားရွင္၏ေဒသနာ
ပါဠိေတာ္တုိ႔ကုိကုိယ္ပုိင္ဥာဏ္ျဖင့္ထင္သလုိဖြင့္ျပေရးသားထားသည့္က်မ္းစာမ်ားမဟုတ္ၾကေပ။


မူရင္းအားျဖင့္ျမတ္စြာဘုရားေဟာထားရင္းတရားမ်ားသာျဖစ္ၾကေပသည္။၎းအ႒ကထာမ်ားကုိ

သာသနာေတာ္ႏွစ္(၉၃၇)ဝန္းက်င္တြင္ျပဳစုေရးသားထားေၾကာင္းသိရပါသည္။အျခားအ႒ကထာမ်ား၊
ဋီကာမ်ားသည္လည္း ဤသေဘာအတုိင္းပင္ျဖစ္ၾကပါသည္။ ေခတ္ကာလ ကြာဟမႈမ်ားသာ
ထူးျခားၾကပါသည္။မူအားျဖင့္ဘုရားေဟာထားသည့္တရားရင္းမ်ားအတုိင္းပင္တည္ၾကပါသည္။
(အမွတ္(၉)ဝိနိစၧယ၊ ၃၉-၄ဝ။)
အဆုိပါ ပါဠိေတာ္မ်ားႏွင့္အ႒ကထာမ်ားကို သံဂါယနာ သုံးႀကိမ္ဆက္တုိက္ တင္ေတာ္မူၾကၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ယခုအခါမွဆုိလွ်င္
သံဂါယနာေျခာက္ႀကိမ္တုိင္တုိင္တင္ၾကၿပီး ျဖစ္ပါသည္။

၂။ ဟီနယာနဗုဒၶဘာသာက်မ္းစာမ်ား
ျမတ္စြာဘုရားပရိနိဗၺာန္စံေတာ္မူၿပီးေနာက္သာသနာႏွစ္(၁ဝဝ)အေရာက္တြင္ေဝသာလီျပည္သား
ဝဇၨီပုတၱကရဟန္းမ်ားသည္ဘုရားရွင္၏ဝိနည္းပညတ္ေတာ္ထဲကအခ်က္(၁ဝ)ခ်က္တုိ႔ကုိမိမိတုိ႔လုိသလုိျပဳျပင္၍
က်င့္သုံးၾကသည့္အတြက္ေၾကာင့္ သံဃာစည္းေဝးၿပီးေတာ့ ကမၼဝါစာဖတ္ၿပီး ၎ဝဇၨီပုတၱကရဟန္းမ်ားကို
ႏွင္ထုတ္ၾကပါသည္။
ထုိ႔ေနာင္ေဝသာလီျပည္မွာပင္ရဟႏၲာအရွင္ျမတ္ႀကီး(၇ဝဝ)တုိ႔ကဒုတိယသံဂါယနာကိုတင္ၾကပါ
သည္။ႏွင္ထုတ္ခံထားၾကရသူဝဇၨီပုတၱကရဟန္းတုိ႔ကလည္းေဝသာလီျပည္မွထြက္ခြါသြားၿပီးေတာ့ စိတ္တူ သေဘာတူ သံဃာမ်ားႏွင့္ ဒကာဒကာမ်ားကိုပါ
စည္း႐ုံးသိမ္းသြင္းၿပီးေကာသမၺီျပည္မွာ
သံဃာတစ္ေသာင္းတုိ႔ျဖင့္ဒုတိယသံဂါယနာ(စင္ၿပိဳင္)ကိုျပဳလုပ္ၾကသည္။၎တုိ႔ကသူတုိ႔၏သံဂါယနာကုိ

မဟာသံဂီတိသံဂါယနာဟုသမုတ္ၿပီးသူတုိ႔၏ဂုိဏ္းသစ္ကိုလည္းမဟာသံဂီတိဂုိဏ္းဟုသမုတ္ၾကပါသည္။
သံဃာမ်ားသည္ကုိအစြဲျပဳ၍ မဟာသံဃိကဂုိဏ္းဟုလည္း ေခၚတြင္ေစၾကပါသည္။
၎ဂုိဏ္းသည္ ျမတ္စြာဘုရား၏ မူရင္းတရားေတာ္မ်ားကို စတင္၍ ျပဳျပင္သည့္ဂုိဏ္းျဖစ္သည္။
၎ဂုိဏ္းက''ေဂါတမျမတ္စြာဘုရားဟာလူသားဘုရားမဟုတ္ဘူး။နိဗၺာန္ဘုံမွာအၿမဲတည္ရွိေနၿပီး
႐ုပ္ခႏၶာကုိယ္မရွိျခင္းေၾကာင့္လူသားေတြ မျမင္ရတဲ့ အနႏၲတန္ခုိးရွင္ဘုရား
ျဖစ္တယ္''ဟူ၍
ယူဆၾကသည္။ထုိ႔ျပင္''လူ႕ျပည္မွာတရားေဟာေနတဲ့ဘုရားဟာနိမၼိတဘုရားကုိယ္ပြါးဘုရားသာ
ျဖစ္တယ္''ဟူ၍ယူဆၾကသည္။ ဤအခ်က္သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာျဖစ္ေပၚလာျခင္း၏
မိ်ဳးေစ့တစ္ေစ့ပင္တည္း။ထုိသို႔သံဂါယနာ(စင္ၿပိဳင္)တင္ခိ်န္မွစ၍သံဃာေတာ္မ်ားအယူအဆအမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားၿပီး
ဂုိဏ္းႀကီး(၁၈)ဂုိဏ္းအထိပင္ ကြဲျပားခဲ့ၾကပါသည္။
ထုိ႔ေနာက္ႏွစ္ေပါင္း(၁၃၅)ႏွစ္အၾကာတြင္
သာသနာေတာ္ႏွစ္(၂၃၅)ေရာက္ေတာ့ကြဲျပားေနေသာဂုိဏ္းႀကီးမ်ားကုိညီၫြတ္ေစဖုိ႔ႏွင့္သာသနာေတာ္သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေစဖုိ႔
ရည္ရြယ္ခ်က္ထားလ်က္သီရိဓမၼာေသာကမင္းႀကီးကတတိယသံဂါယနာကုိတင္ေတာ္မူေစခဲ့သည္။

သုိ႔ေသာ္လည္းဟီနယာနဂုိဏ္းဝင္သဗၺတၴိဝါဒဂုိဏ္းသားသံဃာမ်ားကမညီၫြတ္ႏုိင္ၾကသည္ျဖစ္၍

ရာဇၿဂိဳဟ္အနီးရွိနာလႏၵာၿမိဳ႕မွာတတိယသံဂါယနာ(စင္ၿပိဳင္)တင္ၾကပါသည္။တတိယသံဂါယနာတင္

အရွင္ေမာဂၢလိပုတၱတိႆေထရ္အစရွိေသာသံဃာေတာ္မ်ားႏွင့္သီရိဓမၼာေသာကမင္းႀကီးတုိ႔၏ေက်းဇူးေၾကာင့္
ေထရဝါဒသာသနာေတာ္ႀကီးက အိႏၵိယေတာင္ပုိင္း၊ သီဟုိဠ္ကြၽန္း၊ျမန္မာျပည္၊
ယုိးဒယားျပည္-အစရွိသည့္ေတာင္းပုိင္းေဒသမ်ားမွာျပန္႔ႏွ႔ံေနစဥ္သဗၺတၴိဝါဒီဂုိဏ္း(ဟီနယာနသာသနာ)ကလည္း

အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္း၊အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းမွာျပန္႔ႏွံ႕ေနပါသည္။ဂႏၶာရတုိင္း၊ကသီၼရတုိင္းအထိေတာင္ေရာက္ရွိသည္။
၎ဂုိဏ္း၏အေျခခံအယူဝါဒမွာ''သဗၺံအတၴိ=အားလုံးဟာ
အစစ္အမွန္အေနအားျဖင့္အၿမဲတမ္းရွိေနၾကတယ္''ဟူ၍ပင္ျဖစ္သည္။သာသနာႏွစ္(၆၅ဝ)ဝန္းက်င္တြင္
သဗၺတၴိဝါဒဂုိဏ္းကုိ ၾကည္ၫုိေသာ သကမင္းမ်ိဳးကနိသွ်ကဘုရင္က ဝသုမိၾတမေထရ္ကုိ
ဥကၠ႒၊အႆေဃာသမေထရ္ကုိဥပဥကၠ႒တင္ေျမႇာက္ၿပီးဂႏၶာရတုိင္း(ယခုအေနာက္ပါကစၥတန္)
ဇလႏၶရၿမိဳ႕ကုဝနေက်ာင္းမွာသံဂါယနာတင္ျပန္သည္။ကသီၼရတုိင္း(ယခုကက္ရွ္မီး)ကု႑လဝနေက်ာင္းမွာ

တင္သည္ဟုလည္းဆုိၾကသည္။ယင္းသံဂါယနာ၏ထူးျခားခ်က္မွာကနိသွ်ကဘုရင္ကသံဃာေတာ္ေတြကုိ
ပိဋကတ္အဖြင့္က်မ္းမ်ားကုိ သကၠတဘာသာျဖင့္ ေရးသားေစေတာ္မူျခင္းပင္ျဖစ္သည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္ထုိသုိ႔ေရးသားျပဳစုထားေသာက်မ္းမ်ားထြက္လာၾကၿပီးဝိဘိဘာသာက်မ္း္းႀကီးီးမ်ားဟု
ထင္ရွားၾကပါသည္။ထုိအခါကအိႏၵိယတြင္အခိ်ဳ႕ကသီရိဓမၼာေသာကမင္းႀကီး၏တတိယသံဂါယနာကုိ
ေထာက္ခံၾက၍အခ်ိဳ႕ကမူ သဗၺတၴဝါဒဂုိဏ္းကိုေထာက္ခံၾကေလသည္။ဟီနယာနဗုဒၶဘာသာဟု
နာမည္တပ္ခံရမည့္သဗၺတၴိဝါဒဂုိဏ္းသံဂါယနာတြင္ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားေသာအရွင္အႆေဃာသမေထရ္
ပါဝင္ေနေသာေၾကာင့္အႆေဃာသမေထရ္သည္မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းဝင္ဟုတ္မဟုတ္သည္
႐ႈတ္ေထြးလ်က္ ရွိေနၾကရသည္။

၃။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာက်မ္းစာမ်ား
အထက္ပါအတုိင္းသံသယျဖစ္ဖြယ္မ်ားရွိေနၾကေသာ္လည္းသာသနာႏွစ္(၆)ရာစုႏွစ္၊ခရစ္ႏွစ္(၁)
ရာစုႏွစ္တြင္ေပၚထြန္းခဲ့သူအဆုိပါအႆေဃသမေထရ္ေရးသားျပဳစုထားသည့္ဗုဒၶစရိတက်မ္းမွာ''မဟာယာန''
စကားလုံးကုိ ပထမဆုံး ေတြ႕ၾကရမည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အစပ်ိဳးစကားလုံးဟုလည္း
ဆုိႏုိင္ၾကေပလိမ့္မည္။မဟာယာနဗုဒၶဘာသာက်မ္းျပဳဆရာမ်ားမွာရွင္အႆေဃာသ၊ရွင္နာဂဇၨဳန၊
ရွင္အသဂၤ၊ ရွင္ဝသုဗႏၵဳ-အစရွိကုန္ေသာဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ား
ျဖစ္ၾကသည္။ထုိဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ား ေရးသားထားသည့္က်မ္းမ်ားသည္
ျပင္ခ်င္သလုိျပင္ထားသည့္က်မ္းစာမ်ားခ်ည္း ျဖစ္ၾကသည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္မဟာယာနက်မ္းစာမ်ားသည္ဘုရားေဟာက်မ္းဂန္မ်ားမဟုတ္ၾကေပ။သာသနာႏွစ္(၆ဝဝ)တြင္
ရွင္အႆေဃာသ၊ သာသနာႏွစ္(၇ဝဝ)တြင္
ရွင္နာဂဇၨဳန၊သာသနာႏွစ္(၉ဝဝ)တြင္ရွင္အသဂၤႏွင့္
ရွင္ဝသုဗႏၶဳတုိ႔အသီးသီးေပၚထြန္းခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။မဟာယာနက်မ္းစာမ်ားသည္သာသနာႏွစ္(၇ဝဝ)ေနာက္ပုိင္းေရာက္မွ

ျမတ္စြာဘုရား၏တရားေတာ္ေတြကုိအနည္းငယ္မွ်ေလာက္သာမွီျငမ္းျပဳလ်က္မိမိတုိ႔အယူဝါဒအတုိင္း
ဖြင့္ဆုိေဖၚျပ ေရးသားထားၾကသည့္စာမ်ားခ်ည္း ျဖစ္ၾကသည္။

အထူးျခားဆုံးအယူဝါဒမွာ-
ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာတုိ႔က
(၁)ဘုရားျဖစ္ၿပီးလည္း နိဗၺာန္ဝင္စံႏုိင္သည္။
(၂)ပေစၥကဗုဒၶါျဖစ္ၿပီးလည္း နိဗၺာန္ဝင္စံႏုိင္ၾကသည္။
(၃)တပည့္သာဝကရဟႏၲာျဖစ္ၿပီးလည္း နိဗၺာန္ဝင္စံႏုိင္ၾကသည္။
ဤသို႔နိဗၺာန္ဝင္စံႏုိင္ပုံသုံးနည္းရွိသည္ဟူ၍ယူၾကသည္။ထုိ႔ေၾကာင့္မဟာယာနတုိ႔ကေထရဝါဒတုိ႔ကုိသမၼာသေမၺာဓိယာန၊ ပေစၥကေဗာဓိယာန၊သာဝကေဗာဓိယာနဟုသုံးႏႈန္းၾကသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာတုိ႔ကမူဘုရားျဖစ္ၿပီးမွသာလွ်င္နိဗၺာန္ဝင္စံႏုိင္ၾကမည္ျဖစ္သည္။ မဟာယာနတုိ႔ကသမၼာသေမၺာဓိယာန တစ္ခုတည္းကုိသာလွ်င္ လက္ခံၾကသည္။
(ပေစၥကဗုဒၶါအျဖစ္၊ တပည့္သာဝကရဟႏၲာအျဖစ္ျဖင့္နိဗၺာန္မဝင္စံႏုိင္ဟူ၍
ယုံၾကည္ၾကသည္။) ဤအခ်က္၌ မဟာယာနတုိ႔၏အယူဝါဒကို
အတိအက်ေျပာရလွ်င္ဘုရားျဖစ္ၿပီးမွ နိဗၺာန္ဝင္သည္ဟု မေျပာႏုိင္ဘဲ
နိဗၺာန္ဝင္စံၿပီးမွသာလွ်င္ ဘုရားျဖစ္သည္ဟူ၍သာ ေျပာရမည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဝင္ေတြက သူတုိ႔က အျမတ္ဆုံးယာဥ္ျဖစ္ေသာ သမၼာသေမၺာဓိယာန တစ္ခုတည္းျဖင့္သာ နိဗၺာန္ကုိ
သြားႏုိင္သည္ဟူ၍ ယုံၾကည္ျခင္းေၾကာင့္ သူတုိ႔၏ဗုဒၶဘာသာကုိ
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဟုသူတုိ႔ဘာသာ နာမည္တပ္ၾကသည္။ ထုိ႔ျပင္ သဗၺတၴိဝါဒဂုိဏ္း၊
သုတၱႏၲိကဂုိဏ္းတုိ႔ကုိ ဟီနယာနဟု သူတုိ႔ကပင္နာမည္တပ္လုိက္ၾကသည္။
ထုိနာမည္မ်ား တြင္လာၾကေသာေၾကာင့္
မဟာယာနစတင္ေပၚထြန္းလာခ်ိန္တြင္မူလဝဇၨီပုတၱကႏြယ္ဝင္တုိ႔၏
မဟာသံဂီတိဂုိဏ္းေခၚမဟာသံဃိကဂုိဏ္းသည္ဟီနယာနဂုိဏ္းအျဖစ္ျဖင့္ထင္ရွားလာရေပေတာ့သည္။

သုိ႔ေသာ္ေနာက္ပုိင္းတြင္မူ၎မဟာသံဃိကဂုိဏ္းကိုမဟာယာနတုိ႔ကမ်ိဳပစ္ၿပီးေဖ်ာက္ပစ္လုိက္ၾကပါသည္။
အႏွစ္ခ်ဳပ္အားျဖင့္ဆုိရပါမူ
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာက်မ္းမ်ားသည္ျမတ္စြာဘုရားပရိနိဗၺာန္စံေတာ္မူၿပီးေနာက္ႏွစ္ေပါင္း(၁ဝဝ)အေရာက္တြင္

သက္ဆုိင္ရာေဒသ၊သက္ဆုိင္ရာေခတ္ကာလ၊သက္ဆုိင္ရာပုဂၢလတုိ႔ႏွင့္ကုိက္ညီေအာင္လူ႕အႀကိဳက္ျဖစ္ေအာင္
လူႀကိဳက္မ်ားေနသည့္ေခတ္ေပၚဝါဒမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီေအာင္
အံဝင္ခြင္က်ျဖစ္ေလာက္ေအာင္
မိမိတုိ႔လုိသလုိတစ္စခ်င္းတစ္စခ်င္းျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားသည့္က်မ္းစာမ်ားခ်ည္းသာျဖစ္ၾကသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္မိမိတုိ႔တရားေတြကိုမွန္ျခင္းမွားျခင္းအေပၚအေရးမထားၾကဘဲ
လူႀကိဳက္မ်ားၿပီး ေနာက္လုိက္ဘာသာဝင္မ်ားလွ်င္ ၿပီးေရာဟူ၍သာ အေရးထားၾကသည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္ေခတ္ကာလအလိုက္လူႀကိဳက္မ်ားမည့္အယူအဆအမ်ိဳးမ်ိဳးေတြကိုဗုဒၶတရားေတာ္ေတြထဲသုိ႔

သြတ္သြင္းၿပီးေတာ့အမိ်ဳးမ်ိဳးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲပစ္သူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။သုိ႔ျဖစ္၍ေရွ႕ပုိင္းမဟာယာနတရားမ်ားမွာ

ဗုဒၶ၏တရားေတာ္မ်ားကုိမူရင္းအဓိပၸါယ္ျဖင့္အေတာ္အတန္ေတြ႕ၾကရေသာ္လည္းေနာက္ပုိင္းမဟာယာနတရား

မ်ားမွာက်ေတာ့ဗုဒၶ၏မူရင္းတရားမ်ားထဲမွသစၥာေလးပါး၊မဂၢင္ရွစ္ပါး၊နိဗၺာန္၊အသခၤတအစရွိေသာ

စကားလုံးမ်ားေလာက္ကုိသာေတြ႕ၾကရပါသည္။ထုိုိိစကားလုံုံးမ်ားမွွာလည္းအနက္အဓိိပၸၸါယ္္က်ေတာ့
မူရင္းတရားေတာ္မ်ားႏွင့့္္ တျခားစီပင္ ျဖစ္ေနၾကျပန္သည္။အထက္တြင္
ေဖၚျပခဲ့သည့္အတုိင္း သာသနာႏွစ္(၆ဝဝ)ခုႏွစ္၊ ခရစ္ႏွစ္(၁)ရာစုႏွစ္တြင္
ေနာင္အခါမွာမဟာယာနဗုဒၶဘာသာဟူ၍
ထင္ရွားလာမည့္အယူအဆဝါဒအမ်ိဳးမ်ိဳးေတြကုိတီထြင္ေဟာေျပာေရးသားျဖန္႔ေဝခဲ့ၾကေသာ္လည္း
မိမိတုိ႔၏အယူဝါဒအသီးသီးကုိ စုစုစည္းစည္းျဖစ္ေအာင္
စည္းစည္းလုံးလုံးျဖစ္ေအာင္
ေဆာင္ရြက္ႏုိင္မႈမရွိၾကေသးေပ။သူကတစ္မ်ိဳးငါကတစ္မ်ိဳးျငင္းခုံေနၾက႐ုံမွ်သာရွိၾကပါေသးသည္။

အမ်ားကလက္ခံႏုိင္ေလာက္ေအာင္မလုပ္ႏုိင္ၾကေသးေပ။ထုိ႔ေၾကာင့္သာသနာႏွစ္(၁ဝဝ)မွသည္

သာသနာႏွစ္(၇ဝဝ)ခန္႔အထိကာလတစ္ေလွ်ာကကကိုမဟာယာနအႀကိဳေခတ္ဟုသတ္မွတ္ႏိုင္ၾကမည္ျဖစ္ပါသည္။
လိုရင္းမွာမဟာသဃံကိဂိုဏ္းမွမဟာယာနဂုိဏ္းသို႔ခ်ီတက္လာစဥ္ သမုိင္းေခတ္ပင္ ျဖစ္ေပသည္။

မွတ္ခ်က္္။ ။ ေဖၚျပပါအခ်က္အလက္အားလုံးသည္ ခ်မ္းေျမ႕ဆရာေတာ္၏
''တကၠသုိလ္ဓမၼသဘင္'' (စာ-၃၇၆-၃၈၄)တုိ႔မွ ကူးယူတင္ျပခ်က္မ်ားသာ ျဖစ္ၾကပါသည္။